ÜSKÜDAR KAYIKÇILARI VE KAYIKÇILARIN DEMOGRAFİK YAPISI
ÜSKÜDAR KAYIKÇILARI VE KAYIKÇILARIN DEMOGRAFİK YAPISI
ÜSKÜDAR KAYIKÇILARI VE KAYIKÇILARIN DEMOGRAFİK YAPISI
Yaklaşık sekiz bin yıllık tarihi geçmiÅŸiyle DoÄŸu ile Batının birleÅŸtiÄŸi emsalsiz bir konumda yer alan dünya ÅŸehri Ä°stanbul. Dünya ÅŸehirlerinin bütün güzelliklerinden izler taşıyan eÅŸsiz bir kültür koleksiyonu, Asya ile Avrupa’nın buluÅŸma noktası, farklı toplum, kültür, inanç ve medeniyetlerin kavÅŸağı, Bir su ve deniz kenti, suyun ÅŸekillendirdiÄŸi yolda çaÄŸlayarak bir su medeniyetinin oluÅŸumuna yön veren tarihin eÅŸsiz ahengi Ä°stanbul.
BoÄŸazın en iÅŸlek ve nadide yerinde kurulmuÅŸ olmasıyla Üsküdar; Asya’nın Avrupa ile buluÅŸmasının son noktasıdır. Bu sayede sanat, ticaret ve köklü bir medeniyet merkezi olma özelliÄŸiyle sayılı dünya ÅŸehirlerindendir. Üzerine ÅŸiirler yazılmış, ÅŸarkılar bestelenmiÅŸtir ama Üsküdar’ın tarihsel kimliÄŸini ortaya çıkartan, topoÄŸrafyasının boÄŸaz içindeki siluetidir.
Osmanlı döneminde Ä°stanbul ÅŸehrinin geniÅŸlemesiyle birlikte yerleÅŸim mahalleri boÄŸazın her iki yakasına hızla yayılmış, BoÄŸaziçi’nde semtler, köyler kurulmuÅŸtur. Bu köy ve semtlerin birbiriyle hızlı iletiÅŸimi ve ulaşımını saÄŸlaması için mekanlar arası insan taşımacılığının önemi artmıştır. Ä°stanbullulara mahsus olan dostluk ve iÅŸ ziyaretleri yapmak, ÅŸehrin merkezi olan resmi dairelere gidebilmesi için karşı tarafa geçmek için en uygun vasıta kayıklardı. Üsküdar ve diÄŸer sahil semtlerini birbirine baÄŸlayan en hızlı ve uygun vasıta da dolayısıyla kayıklardı.
BoÄŸaziçi’nde Åžirket-i Hayriye ve buharlı vapurlardan önce mekanlar arası insan taşımacılığı kayıklar vasıtası ile yapılmaktaydı. BoÄŸaziçi, Haliç ve Marmara kıyılarındaki köy ve semtlerde yaÅŸayanlar ulaşımını kayıklarla yapmak zorundaydılar. Dolayısıyla Üsküdar ve Üsküdar’ın BoÄŸaziçi semtlerinin hepsinde kayık iskelesi bulunurdu, hatta bazılarında bir den fazla bile bulunurdu.
Bu bildirimizde 1802 tarihli Ä°stanbul Kayıkçı Esnafı Sayım Defterlerine göre Üsküdar kazası ve Üsküdar’a baÄŸlı semtlerdeki Ä°skeleler, Ä°skelelerde kaçar adet kayık olduÄŸu, kayıkçı sayıları ve bu kayıkçıların demografik yapısı anlatılacaktır.
Kayıkçıların Sosyal Durumu ve Kıyafetleri
Kayıkçılar genellikle süslü ve gösteriÅŸli giyinirlerdi. Ä°lmi yönden eÄŸitimleri az olan kayıkçılar mesleki alanlardaki bilgilerini usta çırak yöntemi ile öÄŸrenirlerdi. BoÄŸaziçinde kol gücü ile kayıkçılık yaptıkları için boÄŸazda esen rüzgar ve akıntılar bilmeleri gereken temel iki mesleki bilgi idi.
Yolcuları kayıklarına aldıklarında kayıkçı, püskülü boynuna dolar, kırmızı fesi, yanık tenini ve al rengi bir kemerle tutturulmuÅŸ ÅŸalvarının beyazlığı iyice ortaya çıkardı. Önden açık kolları, rüzgarda dalgalanan ipek ince gömleÄŸi, denizin mavi fonu üzerinde iyice belirirdi. Kayıkçılar yaz mevsiminde kendine çok yakışan, belde kuÅŸakla sınırlı, beyaz pamuklu ÅŸalvar, geniÅŸ kollu ipek bir ceket ve gösteriÅŸli mavi püskülüyle ve normal kırmızı fesleriyle göz alıcı olurlardı. Kayıkçılar, siyah ipekli krepten yapılmış, uzun kollu güzel gömlekler de giyerlerdi.
Kayıkçıların en önemli özelliklerinden biride fiziksel olarak güçlü olmalarıdır. Kol ve pazu gücü ile mesafe alındığından, kayıkçılar bunu baÅŸarabilecek ve bir ömür boyu sürdürebilecek yapıda olmalıydılar. Denizle boÄŸuÅŸmanın, hayatını pazu gücü ile kazanmanın bu insanlara kazandırdığı, vakar, kendine güven, baÅŸarı ve bir iÅŸi yapmanın getirdiÄŸi sükunet; tatmin ve sınırlı para kazanmanın verdiÄŸi tok gözlülük ve kanaatkarlık niteliklerine kayıkçılar genelde sahipti.
Kayıkçıların Yolcu Taşıma Kuralları
Kayıkçıların genel olarak yolcu taşımada uymak zorunda oldukları kuralları ÅŸöyle sıralayabiliriz;
Kayığa haddinden fazla yolcu alınmaması
Kadın ve erkek yolcuların aynı anda taşınmaması
Yolcuların herhangi bir şekilde rahatsız edilmemesi
Yolcu alımında nöbet usulüne dikkat edilmesi
Yolcudan fazla ücret alınmaması
Nizamname ile belirtilen özelliÄŸin dışında kayık kullanılmaması
Kayıklara yelken takılmaması.
Üsküdar Kayıkçıları
16.yüzyıl ile 18. yüzyıl arasında deÄŸiÅŸik tarihlerde yapılmış olan kayıkçı esnafı sayımlarında Üsküdar iskelelerinin sayılarının deÄŸiÅŸiklik gösterdiÄŸine ÅŸahit oluyoruz.
Burada, BoÄŸaziçi kayıkları ve kayıkçılık iÅŸleri için önemli bir dönüm noktası olduÄŸu için Üsküdar Kazasında 1802 tarihinde yapılan kayıkçı esnafı sayımı sonucunda 880 kiÅŸinin kayıkçılık mesleÄŸini icra ettiÄŸi görülmektedir. Bunların
43’ü Hristiyan,
46’sı Yahudi ve
791’i Ä°slam dinine mensuptu.
Aynı sayım sonucuna göre Üsküdar iskelelerine baÄŸlı olarak çalışan kayık sayısını 385 olarak görmekteyiz.
Üsküdar Kayıkçılarının Aldığı Lakaplar
Osmanlı döneminde insanlar baba adları, memleket adlarıyla aldığı lakaplardan ayırt edilirdi. Üsküdar kayıkçılarının da aldığı lakaplar mevcuttu. Kayıkçıların aldıkları lakapları ÅŸöyle sıralayabiliriz:
Aşık Bekçi Kör Kalaycı Battal
Topal Eski İnce Deli Satır
KeleÅŸ BaÅŸeski Bölükbaşı Tembel Pehlivan
Sandalcı Gedik Helvacı Çiroz Öküz
Ellialtı Bayraktar Tiryaki Çolak Gemici
PaÅŸaoÄŸlu Leblebici KadıoÄŸlu Köse Alemdar
Saka Kalafatçı Göbekçi Tatar Avancı
Bahçıvan Çörekçi Sucu Dabak Filikeci
Mühtü Kapucu Kestaneci Kürt EmiroÄŸlu
KuloÄŸlu Çaylak Parmaksız Semerci Åžekerci
Terzi Çalık Sağır DöÄŸmeci Arap
Hatipoğlu Yamak Kalyoncu Arabacı Zobu
Kumbaz Hamlacı Civelek Yörük Çömlekçi
Tombul
Üsküdar Kayıkçılarının Memleket Durumu
Kayıkçıların nereli olduÄŸu konusunda görevlilere verilen cevaplarda büyük çoÄŸunluÄŸun Ä°stanbul ve özellikle de Üsküdarlı olmaları dikkati çekmektedir. Ä°stanbul’un ÅžiÅŸli, Kadıköy, Hisar ve Bulgurlu gibi diÄŸer semtlerinden gelip Üsküdarda çalışanlarda dikkati çekecek durumdadır.
Üsküdar kayıkçıları Osmanlı Devleti’nin coÄŸrafi topografyasını yansıtan önemli bir merkezdi.
Üsküdar iskelelerinde kayıkçılık mesleÄŸini icra edenlerin memleket durumu ÅŸöyledir: Edirne, BaÄŸdat, Konya, Tokat, Ürgüp, Arnavut, Bartın, KaradaÄŸ, Midilli, Bosna, Kandıra, Erzurum, Ä°nebolu, Çeke, Kozyaka, ÇerkeÅŸ, Bursa, Ä°zmir, Tosya..
mehmet mazak ...sitesinden alınmıştır...Kız Kalesi ( Erdemli-MERSİN
YORUMLAR