DÜRRİZÂDELER KONAĞI ve PAŞAKAPISI

Bu muhteşem yapı topluluğu, Paşakapısı mevkiinde ve Üsküdar Paşakapısı Ceza Evi, Üsküdar Adliyesi, Paşakapısı Orta Okulu ve Üsküdar Lisesi'nin üzerinde bulunduğu geniş alanı kaplıyordu.

DÜRRİZÂDELER KONAĞI ve PAŞAKAPISI

Bu muhteÅŸem yapı topluluÄŸu, PaÅŸakapısı mevkiinde ve Üsküdar PaÅŸakapısı Ceza Evi, Üsküdar Adliyesi, PaÅŸakapısı Orta Okulu ve Üsküdar Lisesi'nin üzerinde bulunduÄŸu geniÅŸ alanı kaplıyordu. Etrafında bir çok müÅŸtemilât binasının bulunduÄŸu bu konak, harem ve selâmlık kısımlarından oluÅŸuyordu. Üsküdar'daki en meÅŸhur ve en büyük bu ahÅŸap konakların, çok güzel bir manzarası vardı. Konak, Sultan I. Mahmut (1730-1754) devrinin ÅŸeyhülislâmlarından Dürrî (inci gibi parlayan) Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır. Mehmet Efendi, 31 Ekim 1734 ve 13 Nisan 1736 tarihleri arasında bir buçuk yıl meÅŸîhat makamında bulunmuÅŸ ve fetvalarına imza atamayacak kadar hasta ve alîl olduÄŸundan vazifesinden af edilerek bu konağına çekilmiÅŸ ve kısa bir müddet sonra 1149 (1736-37) tarihinde vefat ederek Karacaahmet Mezarlığı'na gömülmüÅŸtür. Kabri, Miskinler Tekkesi'ne giden bulvar üzerinde, Ä°sa AÄŸa ÇeÅŸmesi'nin sol gerisindedir.

Dürrî Mehmet Efendi, 1736 tarihinde bu konakta vefat ettiÄŸine göre, yapıyı, Ä°stanbul kadısı bulunduÄŸu sıralarda yani 1132 (1719-20) tarihlerinde yaptırmış olmalıdır. Mehmet Efendi'den sonra gelen evlâdı ve ahfadı ilmiyenin kibar bir ailesini oluÅŸturarak Dürrizâdeler diye meÅŸhur olmuÅŸlardır.

Dürrî Mehmet Efendi'den sonra oÄŸlu Mustafa Efendi, 26 Temmuz 1756 - 18 Åžubat 1757; Mustafa Efendi'nin oÄŸlu Atâullah Efendi, 19 Mayıs 1783 - 31 Åžubat 1785; Mustafa Efendi'nin diÄŸer oÄŸlu Mehmet Arif Efendi, 22 AÄŸustos 1785 - 10 Åžubat 1786 ve 12 Temmuz 1792 - 30 AÄŸustos 1798; Arif Efendi'nin oÄŸlu Abdullah Efendi, 22 Kasım 1808 - 22 Eylül 1810 ve 12 Haziran 1812 - 22 Mart 1815 tarihleri arasında; Kazasker Dürrizâde Mehmet Efendi'nin oÄŸlu, Abdullah Efendi, 5 Nisan 1920 - 30 Temmuz 1920 tarihleri arasında ÅŸeyhülislâm olmuÅŸlardır. Dürri Mehmet Efendi Konağı'nın yakınında, 1169 (1755-56) tarihinden bir müddet evvel yıktırılan Üsküdar Sarayı'nın bulunması burada veya bu yerin civarında eskiden beri bir PaÅŸakapısı/Asafhane'nin bulunabileceÄŸini akla getirmektedir. PadiÅŸahların tenezzüh yerlerindeki kasır ve sarayları yanında birer 'paÅŸakapısı'nın bulunduÄŸu bilinmektedir.

ÖrneÄŸin, BoÄŸaziçi'nde, PaÅŸabahçe mevkiinde, Sultaniye Çayırı'ndaki Hünkâr Sahilsarayı yanında böyle bir 'paÅŸakapısı'nın bulunduÄŸunu, Åžemdânîzâde Süleyman Efendi'nin tarihinden öÄŸreniyoruz. Åžeyhülislâm Arif Efendi'nin oÄŸlu Abdullah Efendi 1238 (1822) tarihinde vefat ederek babası gibi ceddi Dürrî Mehmet Efendi'nin yanına gömülmesinden bir müddet sonra konaklar istimlâk edilerek, 26 Muharrem 1248 (25 Haziran 1832) yılında kabul edilen MüÅŸirlik Dairesi kurulmuÅŸ ve 1251 (1835)'te de burada "Anadolu RediÅž Ser AskerliÄŸi" tesis edilerek 'Bab-ı Ser-askeri-i Anadolu' adı verilmiÅŸti. Mutasarrışığın tesis edilmesiyle de bu konaklardan biri mutasarrıfa, diÄŸeri de Åžer'iye Mahkemesi'ne verildi.

1263 (1847) tarihinde Mutasarrı şık binasının yerine PaÅŸakapısı Mektebi RüÅŸdiyesi'nin yaptırılması üzerine Mutasarrışık, DoÄŸancılar Parkı karşısında bugün SSK Dispanseri'nin bulunduÄŸu yerdeki büyük ahÅŸap konaÄŸa taşınmıştır. Bu konakta Mithat PaÅŸa'nın eniÅŸtesi Tosun PaÅŸa'nın Mutasarrıf olarak vazife gördüÄŸü bilinmektedir.