İstanbul Tramvayları 100 Yaşında
İstanbul Tramvayları 100 Yaşında
İstanbul Tramvayları 100 Yaşında!
İstanbul Tramvayları 100 Yaşında!
Ä°STANBUL- Ä°stanbulluların hafızasında önemli yere sahip olan elektrikli tramvaylar 100 yaşında! Elektrikli tramvayların günümüzdeki canlı örneÄŸi olan ve bu özel gün dolayısıyla çiçeklerle süslenen nostaljik tramvay, sabah yolcularını en sevimli haliyle karşıladı.
Elektrikli tramvayların 100. yılı dolayısıyla dün öÄŸle saatlerinde Taksim-Tünel hattında nostaljik tur düzenlendi. Tura Ä°ETT Genel Müdür Yardımcısı Mümin Kahveci, BeyoÄŸlu GüzelleÅŸtirme DerneÄŸi BaÅŸkanı Nizam Hışım, Ä°ETT Daire BaÅŸkanları, birim müdürleri ve yolcular katıldı. 100. yıla özel düzenlenen etkinlik kapsamında yolcuları eski bayan biletçi ve vatman karşıladı. Yolculara temsili bilet kesildi ve 100. yıl için bastırılan hatıra paralardan dağıtıldı. Tüller ile süslü nostaljik tramvaya eklenen etkinlik vagonunda sahne alan müzik grubu eski Ä°stanbul ÅŸarkıları çaldı. Müzikli vagondan yükselen melodilere o sırada Ä°stiklal Caddesinde yürüyenler alkışlarla karşılık verdi. Canlı müzik eÅŸliÄŸinde yapılan seferler gün boyu devam etti.
Tramvaylar için elektrik fabrikası kuruldu
Ä°stanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılan ve vardacılarıyla ünlenen atlı tramvaylar, 1914 yılına kadar kırk üç yıl süreyle kesintisiz hizmet verir. Balkan Harbinin baÅŸlaması üzerine Tramvay Åžirketinin elinde bulunan atlar zorunlu olarak askere alınınca ÅŸehirde ulaşım hizmetleri bir süre sekteye uÄŸrar. Bu durumun uzun süre bu ÅŸekilde devam etmesinin mümkün olmadığını gören Osmanlı Devleti, elektriÄŸe geçiÅŸ için çalışmalara baÅŸlar. Bunun üzerine 1913 yılında SilahtaraÄŸa’da Türkiye’nin ilk elektrik fabrikası kurularak 11 Åžubat 1914’te önce tramvay ÅŸebekesine, ardından ÅŸehre elektrik verilir.
Anadolu Yakasında kuvvet merkezi inşa edildi
Ä°lk olarak Avrupa Yakasında sur içi bölgesinde hizmet vermeye baÅŸlayan elektrikli tramvaylar on beÅŸ yıllık gecikmeyle Anadolu yakasında da sefere konur. Bu bölgedeki tramvay hatlarını beslemek için 1928 yılında BaÄŸlarbaşı’nda bir kuvvet merkezi inÅŸa edilir. Aynı tarihte ilk ve en ünlü hattı Üsküdar-Kısıklı tramvay hattı iÅŸletmeye alınır.
Hüzünlü veda
1950’li yılların sonunda Ä°stanbul’da yaÅŸam temposunun artması dolayısıyla tramvayların bu hıza ayak uyduramadığı gerekçe gösterilerek yeni arayışlara gidildi ve yerini troleybüslere bıraktı. Elektrikli tramvaylar 1961 yılında Avrupa Yakasında yolcularına hüzünle veda ederken Anadolu Yakasında bir süre daha hizmet vermeye devam etti. Ancak orada da 1966 yılının 14 Kasım’ında son seferine çıkarak yolcularından ayrıldı. Tramvaysız geçen otuz yılın ardından sene 1990’ı gösterdiÄŸinde Ä°stanbullular eski dostlarına yeniden kavuÅŸtu.
Elektrikli tramvayların bir örneÄŸi, KuÅŸdili’ndeki müzeden alınarak tamamen Ä°ETT’li ustaların elinde yeniden hayata döndü. Adı artık nostaljik tramvay olan emektar vagonlar, yayalaÅŸtırma çalışmaları süren Ä°stiklal Caddesi’nde, Taksim-Tünel hattında 1991 yılı başında hizmete verildi. Bu durum Ä°stanbulluları, ama en çok da eski yolcularını sevindirdi. Zamanla ÅŸehrin en önemli sembolleri arasında yerini alan nostaljik tramvay, kısa sürede yerli-yabancı turistlerin de ilgi odağı olmayı baÅŸardı.
Son 30 yılın en güzel sürprizi
• Ä°stanbul için nostaljik deÄŸer taşıyan ve Ä°ETT Raylı Ulaşım Yapım MüdürlüÄŸü çatısı altında hizmet veren nostaljik tramvay araçlarının tüm parçaları orijinaldir.
• Enerjisini havai hattan alan nostaljik tramvay araçları, Taksim ve Tünel’den aynı anda karşılıklı hareket ediyor. Sistem tekli ray üzerinde iÅŸlediÄŸi için orta nokta olan Galatasaray’da karşılaşıp geçiÅŸiyor.
• Nostaljik tramvayın üçü ana (Tünel, Galatasaray, Taksim) ikisi ihtiyari (Odakule, AÄŸacamii) –yolcu olduÄŸu takdirde durulan- olmak üzere toplam beÅŸ durağı buluyor.
• 1.870 metre uzunluÄŸundaki hatta her gün 21 seferle ortalama 1.500 kiÅŸi taşınıyor.
• Hizmet, 3 motrisle (çekici) gerçekleÅŸtiriliyor.
• Seferler sabah 07.00’de baÅŸlıyor, gece 22:45’e kadar devam ediyor.
• Tramvay bir seferde 25 kiÅŸi taşıyor.
• Nostaljik tramvay 7 dakikada bir hareket ediyor. Taksim -Tünel arası yolculuk 15 dakika sürüyor. Bu süre Ä°stiklal Caddesi’nin yaya yoÄŸunluÄŸuna göre deÄŸiÅŸebiliyor.
• Ä°ETT tarafından özenle korunan araçların bakım-onarımları Taksim’deki tramvay atölyesinde yürütülüyor.
ELEKTRÄ°KLÄ° TRAMVAYLARIN KENDÄ°LERÄ°NE HAS BAZI ÖZELLÄ°KLERÄ°:
• Elektrikli tramvayın iÅŸlemeye baÅŸladığı ilk yıllarda her tramvaya yalnız bir asker binebilirdi. DiÄŸerleri ya arkaya asılmak ya da basamakta gitmek zorundaydılar.
• Yolcusu çok olan Bebek-Taksim ve Bebek-Eminönü hatlarında üçer vagonluk tramvay katarları çalışırdı. Bu hatlar buna raÄŸmen daima çok kalabalık olurdu.
• Ücretlerine arada bir yapılan zamlara raÄŸmen tramvaylar en ucuz nakil vasıtası olma sıfatını her devirde muhafaza etmiÅŸlerdir. Galata köprüsünden tramvayın geçmeye baÅŸlamasından sonra biletlere ‘köprüler resmi’ yani müruriye ücreti de eklenmiÅŸti.
• Okuma yazma bilmeyenleri de düÅŸünen tramvay ÅŸirketi ilgilileri, ilk zamanlar tabelalarda yazının yanına bir de o bölgenin küçük bir resmini ekliyorlardı.
• Sur içi bölgesinde çalışan tramvaylar mutlaka Ä°stanbul’un eÄŸlence, moda ve alışveriÅŸ merkezi olan BeyoÄŸlu’nun içinden, Ä°stiklal Caddesi’nden geçerlerdi.
ÇEKÄ°LÄ°N YOLDAN GELÄ°YOR VATMAN
Tramvaydan atlamanın bir adabı vardı. BasamaÄŸa inip kendinizi yavaÅŸ ve zarif bir ÅŸekilde yüzünüz ve vücudunuz tramvayın gittiÄŸi yöne dönük olduÄŸu halde kendinizi boÅŸluÄŸa, tramvaydan yaklaşık yarım metre öteye bırakır, ayaklarınız yere deÄŸince, tramvayın gitmeye baÅŸladığı yöne doÄŸru koÅŸmaya baÅŸlardınız. Bu koÅŸu bir frenleme koÅŸusu olduÄŸundan, vücudunuz arkaya doÄŸru meyillidir. Atlarken çok dikkatli olmanız gerekirdi. Çünkü hatlar caddenin ortasından geçtiÄŸinden, sağınızda bir otomobil varsa çok ciddi bir kazaya uÄŸrayabilirdiniz.
Ayrıca, kendine ‘Ä°stanbullu’ diyebilmek için bir gencin hayatının bir döneminde muhakkak tramvayın arkasına asılması gerekirdi. Römork baÄŸlamaya yarayan ve bir ayağın rahatça sığabileceÄŸi çıkıntılara basıp, kablo çıkışlarına tutunup para ödemeden gidebilirdiniz, ama biletçiye dikkat! Kızgın bir biletçi arka camı açıp tahta bilet kutusu ile vuracakmış gibi yapıp sizi korkutabilir.
TRAMVAY TERÄ°MLERÄ°:
Vatman: Tramvay sürücüsü.
Vardacı: Atlı tramvay döneminde elindeki borazanla atların önünde varda (kendini koru) diye bağırarak yayaları kenara çekilmeleri için uyaran kiÅŸi.
ArÅŸe: Tramvaya havai hattan enerji aktaran ekipman.
Kampana: Yolcuları kenara çekilmeleri için uyaran tramvay zili.
Ä°htiyari durak: Tramvayların eÄŸer inecek veya binecek yolcusu varsa kullandığı, yolcu olmadığı zaman es geçtiÄŸi durak.
Avansa geçmek: Tramvayın seferini vaktinden önce tamamlaması.
Tornistan: Tramvayın gideceÄŸi noktaya ulaÅŸmadan geri dönmesi.
Sahanlık: Tramvay aracının arkasındaki boşluk.
TRAMVAY DEYÄ°MLERÄ°:
Asılma, depoya gider: Kızları çok rahatsız eden delikanlıları uzaklaÅŸtırmak için kullanılırdı.
KuyruÄŸunu tramvay çiÄŸnemiÅŸ: Fiyakası bozulmuÅŸ.
Açılın yoldan geliyor vatman: Sıkça tekrarlanan bir tekerleme.
TRAMVAY KRONOLOJÄ°SÄ°
20 AÄŸustos 1869
Tramvay için ferman verildi.
18 Åžubat 1870
Ä°stanbul Tramvay Åžirketi kuruldu.
31 Temmuz 1871
Ä°lk atlı tramvay Azapkapı-Ortaköy hattında törenle hizmete alındı.
1880
Tramvaylarda durak uygulamasına geçildi. (Daha önceden yolcunun istediÄŸi yerde duruyor, bu da hızını yavaÅŸlatıyordu)
Ekim 1912
Balkan savaşının baÅŸlaması üzerine Ä°stanbul Tramvay Åžirketi’ne ait tüm atlar (430 adet) 30 bin liraya satın alınınca Ä°stanbul bir yıl kadar tramvaysız kaldı.
11 Åžubat 1914
Silahtarağa Elektrik Fabrikasından tramvay şebekesine ilk cereyan verildi.
1916
Tramvaylar için abonman karneleri (toplu bilet) piyasaya sürüldü.
11 Mayıs 1920
Tramvay Åžirketi’ne baÄŸlı iÅŸçilerin ücret ve sosyal hak talepleriyle baÅŸlattıkları, Ä°stanbul tarihinde (iÅŸgal altında) ilk grev ilan edildi.
08 Haz. 1928
Anadolu yakasının en ünlü hattı Üsküdar- Kısıklı tramvay hattı törenle hizmete açıldı.
07 Ekim 1928
Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk büyük grevi, Ä°stanbul Tramvay Åžirketi iÅŸçilerinin (1400 kiÅŸi) katılımıyla yapıldı.
1933
Cumhuriyet’in 10. yıl kutlama törenleri için Atatürk’ün doÄŸrudan verdiÄŸi emirle ÅŸirketin elindeki tüm tramvay ve otobüs filosu, eksiksiz olarak (320 tramvay, 4 otobüs) servise çıkarıldı.
1936
Ä°stanbul’da modern görünümlü yeni tramvaylar daha çok ÅžiÅŸli-Tünel, ÅžiÅŸli-Beyazıt ve Harbiye-Fatih hattında çalışmaya baÅŸladı.
16 Haz. 1939
Tramvay Ä°ÅŸletmesi millileÅŸtirilerek 3645 sayılı yasa uyarınca Ä°ETT Ä°ÅŸletmeleri Umum MüdürlüÄŸü’ne baÄŸlandı.
1954
Hava frenli ve otomatik kapılı elektrikli tramvayların bir benzeri Ä°ETT atölyelerinde yerli malzeme ve iÅŸçilikle yapıldı.
16 Mart 1955
Anadolu Yakası Üsküdar ve Havalisi Tramvay Ä°ÅŸletmesi (Üsküdar-Kadıköy Halk Tramvayları Åžirketi) tüm tesisleriyle Ä°ETT’ye devredildi.
12 AÄŸustos 1961
Defne dallarıyla süslenmiÅŸ Tramvaylar, hüzün ve gözyaÅŸları arasında Ä°stanbul’a (Avrupa yakası) veda etti.
14 Kasım 1966
Elektrikli tramvaylar Anadolu yakasında son seferini yaptı.
29 Aralık 1990
Nostaljik Tramvay, Tünel-Taksim hattında hizmete alınarak Ä°stanbullulara yeniden merhaba dedi.
01 Kasım 2003
Kadıköy-Moda tramvay hattı hizmete alındı.
11 Åžubat 2010
Elektrikli tramvayların 96. yılı anısına nostaljik tur düzenlendi.
kaynak: iett.gov.tr
YORUMLAR