AYAZMA SARAY (ATÄ°K SULTAN SARAYI)

Saray, Ayazma ismiyle anılan ünlü semtte idi.

AYAZMA SARAY (ATÄ°K SULTAN SARAYI)

Saray, Ayazma ismiyle anılan ünlü semtte idi. Semt, ismini Mehmet PaÅŸa DeÄŸirmeni Sokağı ile Tulumbacılar Sokağı'nın birleÅŸtiÄŸi yerde bulunan bir apartman bahçesindeki ayazmadan almıştır. Bizans devrinden zamanımıza intikal eden ve adı bilinmeyen bu ayazma, kesme taÅŸ ve tuÄŸla hatıllı olarak yapılmış küçük bir yapıdır. Tonoz çatılıdır. Bugün apartmanın kömürlüÄŸü olarak kullanılmaktadır. Suyu, bir kanalla hemen önündeki gazinonun içine getirilerek akıtılmıştır. Ayazma semtinde, Bizanslılar zamanında imparator sarayının bulunduÄŸunu Nikitas'tan öÄŸreniyoruz. O devirde bu semt, Damalis (Ä°nek) Burnu ismini taşıyordu. Ayazma Sarayı, Ayazma Camii'nin sol tarafında idi. Basit krokiden de anlaşılacağı üzere etrafı, Tulumbacılar, VelioÄŸlu ve Åžemsi PaÅŸa Bostanı sokakları ile çevrilmiÅŸ olup geniÅŸ bir alanı kaplıyordu. Sarayın arkasındaki bahçe, Rum Mehmet PaÅŸa Camii'ne kadar uzanıyordu. Ayazma Camii'nin bulunduÄŸu yerler, bu sarayın gezinti yeri idi. Hemen yanındaki Salacak Bahçesi, Mihrimah Sultan'ın kızı AyÅŸe Sultan'ın bahçesi idi. Ayazma Sarayı'nın ince tuÄŸladan yapılmış mutfak ocağı ve çeÅŸmesi, Tulumbacılar Sokağı'nın sol tarafında, harap bir ÅŸekilde yakın zamana kadar mevcuttu. Sarayın tonoz kemerli, geniÅŸ lâğım kanalı, sahile yakın olan gazoz fabrikasının hemen yanında ve gerisinde idi. Ayazma Sarayı'nın yeri, Toptaşı Sarayı ArÅŸivi'nde bulunan 5444 Nolu Hesap Defteri'nde, açıkça belirtilmiÅŸtir. "Medine-i Üsküdar'da Åžerefâbâd sahilsaray-i hümâyununun cânib-i berrîsinde vâki Ayazma Sarayı demekle arîf Atik Sultan Sarayı arazisinden" diye bahsedilmektedir. Buradaki ifadeden, sarayın Åžerefâbâd Sahilsarayı gibi deniz kenarında olmadığını, kara tarafında bulunduÄŸunu öÄŸreniyoruz. Ayrıca, Ayazma Sarayı'nın 'Atik Sultan Sarayı' olduÄŸu da ortaya çıkmaktadır. Fakat bunun ne kadar eski olduÄŸu, bugün için kesinlik kazanmamıştır. Ayazma Sarayı'nın yerinde bir Bizans Sarayı'nın bulunduÄŸu kabul edilmektedir. Fakat bu saray, Fatih devrine intikal etmemiÅŸtir. Üsküdar, Ä°stanbul'dan 100 sene evvel, 1351-52 tarihlerinde ele geçirilmiÅŸ fakat yerleÅŸme olmamıştır. Bir akın sahası olan Üsküdar, Ä°stanbul'un fethi sırasında tamamen boÅŸ ve haraptı. Bölgeye ilk yerleÅŸme, Salacak Camii'nin bulunduÄŸu yerde olmuÅŸtu ve bu camiin bânisi Fatih Sultan Mehmet'tir. Cami, tahminen 1455-60 tarihlerinde yapılmıştır. OnbeÅŸ yıl sonra, Sadrazam Rum Mehmet PaÅŸa, kendi adı ile anılan ÅŸimdiki camii yaptırmıştır. Ayazma Sarayı, Fatih tarafından yapıldığı kabul edilirse, sarayın iki tarafında birer cami var demektir. Ayazma Sarayı'nı Kanunî Sultan Süleyman'ın yaptırmış olduÄŸunu ileri sürenler de vardır. Tezkiret-ül Ebniye'de Mimar Sinan'ın eserleri anlatılırken: "Saray-i Üsküdar tecdiden bina olundu" denilmektedir. Burada, sarayın ismi "Saray-ı Üsküdar (Üsküdar Sarayı)" ÅŸeklinde geçmektedir. Fakat bu, Üsküdar Sarayı'nın, Ayazma Sarayı olduÄŸunun iÅŸareti deÄŸildir. Gurre-i rebiülevvel 1172 (2 Kasım 1758) tarihli Hesap Defteri'nde, Ayazma Sarayı demekle arîf Atik Sultan Sarayı" denilmektedir. Saray, Üsküdar Sarayı adı ile ünlü olsa idi, Atik Sultan Sarayı yerine, Atik Üsküdar Sarayı denilmesi icab ederdi. Åžimdiye kadar hiç bir kaynakta, Ayazma Sarayının ismi, Üsküdar Sarayı olarak geçmemiÅŸtir. Bunun için, Åžair NakkaÅŸ Sâî Mustafa Çelebi'nin Üsküdar Sarayı sözü ile Kavak Sarayı kasdedilmiÅŸtir. Tecdid (yenileme) var olan bir yapıya tatbik olunduÄŸuna göre, Üsküdar Sarayı Mimar Sinan devrinde mevcuttu. Mimar Sinan bundan baÅŸka bu güzel beldeye beÅŸ veya altı saray daha yapmıştır. Tezkiretü'l-Ebniye (Meriç, s. 117)'de tecdidin hangi tarihte yapıldığı gösterilmediÄŸi halde, aynı kitabın 40. sayfasında ve Tuhfetü'l Mi'marîn bölümünde: "Saray-ı Üsküdar, ahdı Sultan Süleyman Han'da bina olmuÅŸtur, fî sene 958" diyerek, sarayın 1551 tarihinde yapılmış olduÜsküdar ÄŸu belirtilmiÅŸtir. 
(Resim: Ayazma Camii önünde Ayazma Sarayı'nın bir parçası olan Valide Sultan Sarayı. Solda deniz kenarında görülen Åžerefâbâd Kasrı ve Adliye