Cedid atlas

Cedid Atlas (veya Atlas-ı Cedid) Türklerde ve İslam Ülkeleri'nde yayınlanan ilk atlastır, 1803 yılında Osmanlı İmparatorluğunun o zamanki başkenti İstanbul'da basılarak yayınlanmıştır

Cedid atlas

Cedid Atlas (veya Atlas-ı Cedid) Türklerde ve Ä°slam Ülkeleri'nde yayınlanan ilk atlastır, 1803 yılında Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunun o zamanki baÅŸkenti Ä°stanbul'da basılarak yayınlanmıştır Atlasın bir serlevha niteliÄŸinde olan kitap baÅŸlığındaki tam adı Cedid Atlas Tercümesi olup, Türkiye haricindeki ülke kütüphanelerinde bu isimle kayıt altına alınmıştır.

Her ne kadar Türklerde ve Ä°slam dünyasında yazma kitaplar ve elle çizilen haritalar çok yaygın olarak bulunmakta ve kullanılmaktaysa da, esas itibariyle dini sebeplerle, matbaanın kullanımı çok gecikmiÅŸ ve matbu kitaplar ilk defa olarak 1729 yılında Ä°brahim Müteferrika tarafından basılabilmiÅŸtir. Cedid Atlas ta Mühendishane Matbaası idarecisi Müderris Abdurrahman Efendi tarafından Avrupa coÄŸrafya bilgilerinin ve o günün Avrupa harita yapım metodlarının ilk defa olarak kullanılmasıyla hazırlanmış ve ancak 1803 yılında basılabilmiÅŸtir 

Cedid Atlas (mavi-siyah) renkli bir gökyüzü ve burçlar haritası ile dünyanın deÄŸiÅŸik bölgelerini gösteren ve elle renklendirmiÅŸ 24 bakır gravür harita içermektedir . Gökyüzü haritası ve diÄŸer haritalar en az (53 cm x 72 cm) ebadında olup, haritaların tamamı William Faden'ın General Atlas'ından uyarlanmıştır . Atlasta haritalardan önce Mahmud Raif Efendi ] tarafından yazılmış ve coÄŸrafyanın faydalarını anlatan (1+79) sayfa uzunluÄŸunda "Ucalet-ül CoÄŸrafiye" adlı bir çalışma  ve bir de kapak sayfası (serlevha) bulunmaktadır. Mahmud Raif Efendi'nin yazdığı "Ucalet-ül CoÄŸrafiye" adlı çalışma 1804 yılında basılmış ve atlasın başına eklenerek beraberce ciltlenmiÅŸtir 

Sanatsal bir açıdan bakıldığında Cedid Atlas haritalarının renkleri ve yazılarının güzelliÄŸiyle dikkat çekmektedir 

Cedid Atlas, Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nda yürürlüÄŸe konan Nizam-ı Cedid ("Yeni Düzen") hareketlerinin bir parçası olarak basılıp yayınlanmıştır ve atlasın ismi de bunu çok açık bir biçimde göstermektedir. Batı dünyası'nın teknik, askeri, iktisadi, ve idari konularda gösterdiÄŸi geliÅŸmelerin gerisinde kalan Osmanlı Ä°mparatorluÄŸu'nu modernleÅŸtirmek ve Batı seviyesine çıkarma gayesiyle Osmanlı padiÅŸahı III.Selim tarafından yürürlüÄŸe konulan "Yeni Düzen" askeriyenin ve devletin ıslahı için askeriyenin ve devlet kuruluÅŸlarının yeniden yapılanmasını gerektiren bazı reformlar hareketidir. Bu reformların gereÄŸi olarak devletin bazı kurumları geliÅŸtirilmiÅŸ veyaBatı'daki bazı kurumlar gözönüne alınarak deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ, yeni askeri ve mühendislik okulları açılmış, baÅŸta dışiÅŸleri ve dış iliÅŸkilerle uÄŸraÅŸan Hariciye olmak üzere çeÅŸitli devlet kurumları yeniden yapılandırılmıştır. Bu yeniden yapılanma sonucu oluÅŸan yeni devlet kurumları, ıslah edilen askeriye teÅŸkilatı ve yeni tesis olunan okulların ihtiyacı olarak Batı standartlarına uygun yeni bir coÄŸrafi anlayış ve uygulamalar da gerekmiÅŸ ve Cedid Atlas ta bu ihtiyaç yüzünden tercüme ettirilip, bastırılarak yayınlanmıştır.

Ebadı (36 cm x 53 cm) olan bu atlastan matbaada sadece 50 nüsha basılmıştır. Basılan nüshalardan birisi Osmanlı padiÅŸahı III.Selim' takdim olunmuÅŸtur; birkaç nüsha Ä°mparatorluÄŸun mühim ÅŸahsiyetlerine ayrılmış, bazı nüshalar Mühendishane kütüphanesine gönderilmiÅŸ ve diÄŸer nüshalar da satışa sunulmak üzere ayrılmıştır. Ancak, 15-18 Kasım 1808 tarihindeki Alemdar Vakası esnasında Ä°stanbul'da isyan eden  nümayiÅŸ ve saldırıları esnasında Mühendishane matbaası ambarında bir yangın çıkmış ve satışa sunulmak üzere bekleyen nüshalardan bilinemeyen bir miktarı yanıp yokolmuÅŸtur 

Muhtelif incelemelere göre ve atlaslardan yırtılıp çıkarılarak dünya çapında satılan ya da satışa sunulan tek haritaların miktarı da gözönüne alınarak, tüm dünyada kamu veya özel ÅŸahıslara ait kütüphanelerde en fazla 20 tam ve eksiksiz nüsha kaldığı tahmin edilmekteyse de pek çok kaynak dünyada halen en fazla 10 adet tam ve eksiksiz nüsha kaldığını belirtmektedirler Buna göre, tarihi deÄŸer taşıyan basılı atlaslar arasında Cedid Atlas en nadir olanlarından birisidir

  [

Atlasın Diğer İsimleri

Türkiye ve Ä°slam ülkeleri haricindeki bazı kaynaklar bu atlası New Great Atlas (Büyük Yeni Atlas) olarak ta anmaktadırlar Atlasın Türkiye'de basıldığı Mühendishane Matbaası Ä°stanbul'un tarihi Üsküdar bölgesinde bulunduÄŸu için atlasa Üsküdar Atlası denildiÄŸi de olmaktadır 

Mevcut Nüshalar

AÅŸağıdakiler, dünyada var olduÄŸu bildirilen sadece 10 adet tam ve eksiksiz nüshanın bulunduÄŸu yerlerdir:

1.     Türkiye - Topkapı Sarayı - 1 nüsha

2.     Türkiye - Ä°stanbul Teknik Üniversitesi (eski adı "Mühendislik Mektebi") Kütüphanesi - 2 nüsha (nüshaların mevcudiyeti teyid edilememiÅŸtir)

3.     Türkiye - BoÄŸaziçi Üniversitesi (ilk adı Robert Koleji) - 3 nüsha (nüshalardan sadece 1 tanesinin mevcudiyeti teyid edilebilmiÅŸtir)

4.     Türkiye - Üsküdar Belediyesi - 1 nüsha

5.     A.B.D. - Library of Congress (Kongre Kütüphanesi) - 1 nüsha

6.     A.B.D. - Princeton Üniversitesi Kütüphanesi - 1 nüsha

7.     Hollanda - Leiden Üniversitesi Kütüphanesi - 1 nüsha

(Kaynakların aksine, BoÄŸaziçi Üniversitesi Kütüphanesi'nde çevrimiçi aramalara göre kayıtlarda sadece 1 nüsha mevcuttur, Ä°stanbul Teknik ÜniversitesiKütüphanesi'nde çevrimiçi aramalara göre kayıtlarda hiçbir nüsha mevcut deÄŸildir. Online Computer Library Center tarafından üretilen ve geliÅŸtirilen dünyanın en büyük çevrimiçi kamu eriÅŸim katalogu olan WorldCat'ta yapılan aramalar da ayni neticeyi vermektedir. Bu durumda tüm dünyada, kayıtlarda belirtilip, varlığı da teyid edilebilen sadece 6 adet tam ve eksiksiz nüsha mevcuttur.)

AÅŸağıdakiler, dünyada varlığı bilinen na-tamam (eksik) nüshaların bulunduÄŸu yerlerdir:

1.     A.B.D. - John Carter Brown Library (Brown Üniversitesi) - 1 nüsha (2 haritası eksiktir)

2.     A.B.D. - Newberry Library - 1 nüsha (1 haritası eksiktir, 1 haritası da baÅŸka bir nüshadan çıkmadır)

3.     Türkiye - Yapı Kredi Sermet Çifter AraÅŸtırma Kütüphanesi - 1 nüsha (muhtelif haritaları eksiktir)

4.     Türkiye - Bursa Ä°nebey Kütüphanesi - 1 nüsha (muhtelif haritaları eksiktir)

AÅŸağıdaki kütüphaneler, atlasın çok cüzi kısımlarına sahiplerdir :

1.     Bibliothèque nationale de France atlasın başında yer alan (1+79) sayfa uzunluÄŸundaki "Ucalet-ül CoÄŸrafiye" kısmına ve 1 adet haritasına sahiptir.

2.     National Library of Australia (Avustralya Ulusal Kütüphanesi) atlasın sadece 2 adet haritasına sahiptir.

Cedid Atlas'tan çıkma bazı haritalar zaman zaman müzayede evlerince, sahaflarca, internet üzerinden iÅŸlem yapan müzayede kuruluÅŸları veya nadir kitap satıcılarınca satışa sunulmaktadır.

Cedid Atlas'ta Bulunan Haritalar

Tek renkli (mavi-siyah) ve (53 cm x 72 cm) ebadındaki gökyüzü ve burçlar haritasına ilave olarak, atlasta 24 adet elle renklendirilmiÅŸ harita bulunmaktadır; bunların bazıları (53 cm x 72 cm) ebadından daha büyüktür. Atlasta yeralış sıralarına göre bu haritalar ÅŸunlardır:

1.     DoÄŸu Yarımküre ve Batı Yarımküre (Nısf-i Küre-i Åžarki ve Nısf-i Küre-i Garbi)

2.     Güney Yarımküre ve Kuzey Yarımküre (Nısf-i Küre-i Cenubi ve Nısf-i Küre-i Åžimali)

3.     Dünya

4.     Avrupa Kıtası (Ä°klim-i Avrupa)

5.     Anadolu, Kara Deniz, Ege Denizi, Balkan Yarımadası, Ä°talya (topuÄŸu), Irak/Suriye/Lübnan/Ürdün/Filistin/Kıbrıs/(güneyde)Girit

6.     Adriyatik Kıyısı, Ä°talya, Güney Fransa, Ä°berya yarımadası, (güneyde) Libya-Tunus-Cezayir-Fas (Portekiz, Ä°spanya, Fransa, Ä°talya ve KomÅŸuları ve Fas ve Tunus, Cezayir, Trablus Sahilleri)

7.     Anadolu, Kara Deniz, Kırım, Güney Ukrayna, Macaristan'a kadar Balkan Yarımadası (kuzeyi) (Avrupa Ä°kliminde Devletlerin Hükmünde Olan Yerlerin Haritasıdır)

8.     Batı Anadolu, Ege Denizi, (güneyde) Girit, Yunanistan (Devlet-i Ali Subutunda Anadolu, Trakya ve Rumelinden Bir Miktar ve Akdenizde Kıbrıstan Maada Cümle Adaların Haritasıdır)

9.     Ä°ngiltere (Ä°ngiltere Adası)

10. Ä°skoçya (Ä°ngiltere Adasının Åžimal Tarafı)

11. AÅŸağı Ülkeler : Hanau, Lüksemburg, Brabant, Flanders, Kuzey Fransa

12. Fransa (monarÅŸi devrinde)

13. Manş Denizi, Jersey, Guernsey Adaları ve Fransa Sahilleri

14. Fransa (cumhuriyet devrinde)

15. Almanya (Brandenburg'dan Braunschweig'e)

16. Polonya, Prusya, (kuzeyde) Litvanya

17. Asya Kıtası (İklim-i Asya)

18. Azerbaycan, Ermenistan, Batı Ä°ran, Irak/Suriye/Lübnan/Ürdün/Filistin/(güneyde) Kıbrıs, Anadolu (Devlet-i Aliye'nin Asya Topraklarında Olan Memaliki)

19. Afrika Kıtası (İklim-i Afrika)

20. Mısır ve Mısır Topraklarında Detaylı Olarak Nil Nehri ile Nil Deltası (İklim-i Mısır)

21. Kuzey Amerika, Orta Amerika, Güney Amerika, Pasifik Okyanusunun Bir Kısmı (Amerika)

22. Kuzey Amerika'nın Doğusu (Amerika Haritasıdır)

23. Orta ve Güney Amerika'da Guyana Sahili

24. Porto Riko, Trinidad, Tobago dahil olmak üzere AÅŸağı Antiller (Amerika'nın Åžarkisinde Vaki Olan Karayib Adalarının Haritasıdır)

Cedid Atlas Haritalarının Basıldığı Kağıt

Haritaların basıldığı kağıt ve kağıt filigranı incelenmiÅŸtir. Princeton Üniversitesi profesörlerinden bazıları kağıdın Rus yapımı olduÄŸunu düÅŸünmekte, Princeton Üniversitesi Kütüphanesi harita küratörü John Delaney ise kağıdın muhtemelen Venedik-Ä°talya menÅŸeli olduÄŸunu söylemektedir [10].

Dış bağlantılar

·                    Princeton Üniversitesi Kütüphanesi - Cedid Atlas Tercümesi (Ä°ngilizce)

·                    Brown Üniversitesi Kütüphanesi - "Türk Atlaslarında Bir Dönüm Noktası" (Ä°ngilizce)

·                    Brown Ünivesitesi Kütüphanesi - "Büyük Yeni Atlas : Istanbul, 1803-1804" (Ä°ngilizce)

·                    Library of Congress (Kongre Kütüphanesi) - Yakın DoÄŸu Kolleksiyonu - Cedid Atlas (Ä°ngilizce)

·                    Library of Congress (Kongre Kütüphanesi) - "Nizam-ı Cedid'den Kalan Tarihi Eserler" - Cedid Atlas Tercümesi (Ä°ngilizce)

·                    Haritalar: 1801-1815 (Ä°ngilizce)

·                    Cornucopia of Ottomania and Turcomania - Ottoman Printed World Map (Ä°ngilizce)

·                    Terra Cognita - Newsletter of the Society for the History of Discoveries - Newberry Kütüphanesi'ndeki Cedid Atlas (Ä°ngilizce)

·                    Ä°sveç Kraliyet Kütüphane'sinde Bulunan Ä°lk Matbu Türk Kitapları (Ä°ngilizce)

·                    Ä°sveç Kraliyet Kütüphanesi - Cedid Atlas (Ä°ngilizce)

·                    Leiden Üniversitesi Kütüphanesi - Cedid atlas Tercemesi (Felemenkçe) (Ä°ngilizce)

·                    Bibliothèque Nationale de France'da bulunan "Ucalet-ül CoÄŸrafiye" (Fransızca)

·                    Bibliothèque Nationale de France'da bulunan Cedid Atlas Haritası (Fransızca)

·                    Avustralya Milli Kütüphanesi - Cedid Atlas'tan Haritalar (Ä°ngilizce)

·                    Avustralya Milli Kütüphanesi - Gateways: Cedid Atlas (Ä°ngilizce)

·                    Library of Congress (Kongre Kütüphanesi) Sitesinde Çevrim-Ä°çi Olarak Cedid Atlas'ın Tüm Haritalarını, Kapak Sayfasını (Serlevhasını) ve "Ucalet-ül CoÄŸrafiye"nin Tüm Sayfalarını Ä°nceleyebilmek Ä°çin (Ä°ngilizce)

·                    Bursa Ä°nebey Kütüphanesi Cedid Atlas Nüshası

·                    Yapı Kredi Sermet Çifter AraÅŸtırma Kütüphanesi Cedid Atlas Nüshası

·                    Tarih ve Haritalar - Ä°spanyolca ve Ä°ngilizce Blog (Ä°spanyolca) (Ä°ngilizce)

Makaleler ve Yazılar

·                    University of Chicago - European Cartographers and the Ottoman World (1500-1750 (Ä°ngilizce)

·                    Turkish Cultural Foundation - Turkish Graphic Arts (Ä°ngilizce)

·                    Jerusalem Quarterly - Shifting Ottoman Conceptions of Palestine : Ethnography and Cartography (Ä°ngilizce)

·                    Ä°stanbul Üniversitesi Dergisi - Cengiz Orhonlu'nun Makalesi

·                    Ä°stanbul Üniversitesi Dergisi - Deniz Ekinci'nin Makalesi

Kitaplar

·                    The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. Kinross, Patrick. Perennial, London, 1977. (Ä°ngilizce)

·                    Ä°mparatorluÄŸun En Uzun Yüzyılı. Ortaylı, Ä°lber. Hil Yayinları, Ä°stanbul, 1983.

·                    Military, Administrative, and Scholarly Maps and Plans. Karamustafa, Ahmet T. The History of Cartography, Vol. 2, Book 1: Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies, edited by J. B. Harley and David Woodward, pp. 209–28 adlı kitapta, University of Chicago Press, Chicago, 1992. (Ä°ngilizce)

·                    Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishane, Mühendishane Matbaası ve Kütüphanesi (1776-1826). Beydilli, Kemal. Eren Yayıncılık, Ä°stanbul, 1995.

·                    Mühendishane ve Üsküdar Matbaalarında Basılan Kitapların Listesi ve Bir Katolog. Beydilli, Kemal. Eren Yayıncılık, Ä°stanbul, 1997.

·                    History of the Ottoman Empire, Volume 2. Shaw, S.J. and Shaw, E.Z., Cambridge University Press, Cambridge, 1997. (Ä°ngilizce)

·                    Mahmud Raif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd'e Dair Eseri. Beydilli, Kemal & Åžahin, Ä°lhan. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2001.

vikipediadan alıntı................