Kronolojik olarak İstanbul'un kent içi ulaşım tarihçesi
Kronolojik olarak İstanbul'un kent içi ulaşım tarihçesi
Kronolojik olarak İstanbul'un kent içi ulaşım tarihçesi
1825’e kadar: Yaya egemenliÄŸi olan Ä°stanbul’da faytona binmek padiÅŸahın imtiyazında idi.
1830: Ä°stanbul’da ilk toplu taşıma örneÄŸi olarak deniz ulaşımında kayıklar kullanılmaya baÅŸlandı.
1831: Yaya egemenliÄŸi devam etmekle birlikte, Tanzimat’tan sonra her köÅŸeden fayton kiralamak mümkün oldu.
1837: Rus ve Ä°ngiliz vapurları BoÄŸaz’da toplu taşımaya baÅŸladı.
1844: Kayık sayısı 19.000 iken “Hazine-i Hassa Vapurları Ä°daresi” eliyle “Hümapervaz” vapuru iÅŸletmeye açıldı.
1845: Karaköy-Eminönü arasına ilk ahÅŸap köprü kuruldu.
1851: Kent içi vapur iÅŸletmesi olan Åžirket-i Hayriye kuruldu.
1854: BoÄŸaz boyunca 6 vapurun iÅŸletmeye açılmasıyla birlikte yerleÅŸmeler kıyı boyunca yayıldı.
1863: Köprü geçiÅŸlerinden para alınmaya baÅŸlandı.
1869: Ä°stanbul’da toplu taşıma yönelik ilk sözleÅŸme Dersaadet Tramvay Åžirketi ile Osmanlı Devleti arasında imzalandı; Tophane-Ortaköy tramvay hattı açıldı.
1872: 18 metre geniÅŸliÄŸindeki Unkapanı köprüsü yapıldı. Rumeli Demiryolları Åžirketi tarafından Sirkeci-Hadımköy banliyö hattı iÅŸletmeye açıldı.
1878: 14 metre geniÅŸliÄŸindeki Galata Köprüsü yapıldı.
1908: Ä°stanbul’a ilk özel araba girdi.
1911: Beyazıt-ÅžiÅŸli arası için metro önerisinde bulunuldu.
1912: Galata Köprüsü, çift hatlı tramvayın geçebilmesi için geniÅŸletildi. Aynı yıl Åžirket-i Hayriye’nin 25 gemiden oluÅŸan filosu ile günlük denizyolunda taşınan yolcu sayısının yaklaşık 49.000 idi.
1927: Ä°stanbul’daki araçların sayısı 1000 olarak belirlendi. Atlı arabalar ve otomobiller günde ortalama 53.600 yolcu taşıyordu. Aynı yıl toplu taşımacılıkta Kadıköy Ä°skelesi ile Moda arasındaki özel otobüsler devreye girdi.
1928: Ford firmasının otomobil montaj fabrikası kuruldu.
1930: Taksi dolmuÅŸ güzergâhları oluÅŸmaya baÅŸladı.
1938: Ä°stanbul Valisi ve Belediye BaÅŸkanı Lütfi Kırdar, Aksaray-Yenikapı-Saraçhane-Unkapanı tramvay hattına alternatif olarak 50 metre geniÅŸliÄŸinde yol yaptı.
1939: Tramvay ve Elektrik İdareleri birleştirilerek İETT adıyla belediyeye devredildi.
1945: Ä°stanbul’un nüfusu 903.728 idi.
Ä°stanbul tramvayları günde ortalama 275.200, Üsküdar-Kadıköy tramvayları 39.500, Tünel ise 27.600 yolcu, 55 ÅŸehir hatları gemisi Haliç’te 21.600, BoÄŸaziçi hattında 46.000 Marmara hattında 55.000 yolcu, Ä°ETT ise 25 otobüsle günde ortalama 11.500 yolcu taşıyordu.
Aynı yıl demiryollarındaki ÅŸirketler (TCDD olarak) ve kent Ä°çi toplu taşım yapan ÅŸirketler devletleÅŸtirildi.
1950: BaÅŸbakan Adnan Menderes’in imar operasyonları ve kent içi ulaşımın motorlu araçlara yönlendirilmesi süreci baÅŸladı.
1952: “Société Générale de Traction et d’Explotations” adlı Fransız grubu, Mecidiyeköy-Taksim-Beyazıt arasında on iki istasyonlu metro önerisinde bulundu. Projenin maliyeti 160.000 dolar olarak öngörüldü.
1954: Önerilen metro projesi hakkında Bayındırlık Bakanlığı inceleme yapmış ve projeyi onaylanmış olsa da proje gerçekleÅŸtirilemedi.
1956: Menderes’in trafiÄŸi rahatlatmak için Ä°stanbul içinde bazı yolları geniÅŸletti ve tarihi dokuyu tahrip ederek 30 ve 50’ÅŸer metre geniÅŸliÄŸindeki yollar açtı. Araba merkezli kent ulaşımını destekleyen uygulamaların bazıları Millet Caddesi, Ordu Caddesi, Vatan Caddesi, Londra Asfaltı, BeÅŸiktaÅŸ, Yıldız, Zincirlikuyu Asfaltı, Hacıosman Bayırı, BaÄŸdat Caddesi ve HaydarpaÅŸa olarak sıralanabilir.
1958: Karayolları Genel MüdürlüÄŸü tarafından “Ä°stanbul Trafik Etüdü” adı ile Kapsamlı Ulaşım Etüdü çalışmaları baÅŸladı.
1959: Sirkeci-Kadıköy arabalı vapur hattı açıldı.
1961: Rumeli yakasındaki tramvaylar söküldü. Eminönü-Topkapı hattına ilk troleybüs güzergâhı kuruldu. Ford marka minibüslerin montajına baÅŸlandı.
1966: Anadol marka yerli otomobilin üretimi baÅŸladı.
1967: Haliç’teki iskelelerin sayısı 14’ten 6’ya düÅŸürüldü.
1968: Ä°ETT araç filosunu 300’e çıkardı.
1970: Ä°stanbul nüfusu 2.849.950 idi.
Ä°ETT 738’e çıkardığı araç filosu ile günde ortalama 639.500 yolcu taşıdı. Minibüslerin ise günde ortalama olarak taşıdığı yolcu sayısı 695.000 idi. Aynı yıl Belediye BaÅŸkanı HaÅŸim Ä°ÅŸcan
trafik sorununu çözmek için katlı kavÅŸaklarla çözüm arayışlarına girdi.
Ayrıca bu tarihte Rus grubu Teknoexport tarafından Ä°stanbul metrosu raporu hazırlandı. ÅžiÅŸli-BeÅŸiktaÅŸ-BeyoÄŸlu-Eminönü-Fatih-Topkapi-Zeytinburnu baÄŸlantıları ile Eminönü-Edirnekapı ve GaziosmanpaÅŸa baÄŸlantılarını öneren ikinci bir metro güzergahı araÅŸtırılmış olsa da bu çalışma da rapor aÅŸamasında kaldı.
1971: Renault ve Fiat marka otomobillerin Türkiye’de üretilmeye baÅŸlanması ile birlikte araba sahipliÄŸi arttı.
1972: BoÄŸazı geçen araç sayısı 16.000 iken geçen yolcu sayısı 337.000 idi.
1973: BoÄŸaz Köprüsü ve çevre yolları kullanıma açıldı. Denizyolu taşımacılığının kent içi taşımacılıktaki payı %13.4, demiryolunun %8.8 ve karayolunun ise %77.8 idi.
1974: Deniz ulaşımında Ä°stinye-PaÅŸabahçe seferi iptal edildi.
1975: BoÄŸazı köprü ile geçen araç sayısı 51.500, araba vapuru ile geçen araç sayısı 3700 idi.
Yolcuların 279.000’i vapurla, 91.000’i köprüden özel araçla, 14.000’i de köprüden otobüsle olmak üzere karşıya geçen yolcu sayısı 384.000 idi.
1978: Karayolları 17. Bölge MüdürlüÄŸü’nün talebi üzerine Ä°ngiliz Freeman Fox ve Türk Botek firmaları yaptıkları etüd ile geliÅŸen kent makroformunu inceleyerek 4. Levent-Levent güzergâhını önerdi.
1979: Taksim-Levent özel otobüs yolu iÅŸletmeye açıldı.
1983: Kent içi toplu taşımada 14 kiÅŸilik midibüsler trafikten kaldırıldı.
1984: Freeman Fox ve Botek AÅž tarafından hazırlanan “Ä°kinci BoÄŸaz Köprüsü GeçiÅŸi” fizibilite etüdü yapıldı.
1985: Ä°stanbul’un nüfusu 5.771.000 idi.
Toplam kent içi taşımacılıkta deniz yolu taşımacılığının payı %7.4, demiryolunun payı % 4.5 ve karayolunun payı ise %88,1 idi. Ä°stanbul’daki özel araç sayı ise 286.000 idi.
1987: Kent içi yolculukların %20’si otomobil ile, %20’si toplu taşıma ile ve %40’ı da yaya olarak yapılıyordu. Günde 7.700.000 yolculuk yapılıyordu.
1988: Fatih Sultan Mehmet Köprüsü trafiÄŸe açıldı.
Aynı yıl (Ä°stanbul Teknik Üniversitesi) Ä°TÜ Uygar AraÅŸtırma Merkezi tarafından metro raporları yeniden deÄŸerlendirildi. Ä°stanbul BüyükÅŸehir Ulaşım Nazım Planı raporları, Temel Mühendislik tarafından hazırlandı ve Ä°stanbul Master Ulaşım Planı Model çalışmaları, Halkow Fox Grubu tarafından yapıldı.
1989: Taksim-Tünel aksı üzerinde eski tramvayların anısına 2 kilometrelik nostaljik tramvay iÅŸletmeye açıldı.
1990: Ä°stanbul nüfusu 7.309.000 idi.
Ä°stanbul BüyükÅŸehir Belediyesi (Ä°BB) tarafından Metroplan firmasına “Mevcut Ulaşım Etüdlerinin Ä°ncelenmesi ve Önemli Uygulamaların DeÄŸerlendirilmesi, Kentsel Ulaşımı Ä°yileÅŸtirme Projesi” yaptırıldı. Denizyolu taşımacılığının toplam kent içi taşımacılıktaki oranı %8.4, demiryolunun %6.8 ve karayolunun ise %84.8 idi. TrafiÄŸe kayıtlı özel oto sahipliÄŸi 482.000 rakamıyla Türkiye toplamının %33’ünü oluÅŸturuyordu.
1992: ODTÜ’ye metro projesinin ihale dokümanları hazırlatıldı.
1994: Topkapı-Zeytinburnu çaÄŸdaÅŸ tramvay istasyonları tamamlandı. Hafif metro hattı Zeytinburnu-Bakırköy istasyonları hizmete girdi.
1996: Sirkeci-Eminönü çaÄŸdaÅŸ tramvay istasyonları tamamlandı. ÇaÄŸdaÅŸ tramvay günde ortalama 150.000 yolcu taşıyordu.
1997: Ä°stanbul’un nüfusu geçici verilere göre 9.600.000 idi.
Ä°BB, Ä°TÜ iÅŸbirliÄŸi ile 1/50.000 Nazım Ä°mar Planı verilerini baz alarak 2010 yılı hedefli Ä°stanbul Ulaşım Master Planı için çalışmalara baÅŸladı.
BoÄŸazı geçen yolculukların %45’i otomobille, %19.8’i deniz yoluyla %6.7 servis araçları ile %28.8’i otobüslerle yapılıyordu.
Aynı yıl Ä°stanbul’da kayıtlı otomobil sayısı 889.342 olarak bildirildi. Bu her 1000 kiÅŸiden 98’inin otomobil sahibi olduÄŸu anlamına geliyordu.
1999: ÇaÄŸdaÅŸ tramvay günde 170.000 yolcu, hafif metro ise 180.000 yolcu taşıyordu.
2000: Taksim-4 Levent metro hattı açıldı.
Aynı yıl Ä°stanbul iline 1.563.590 otomobil, 79277 minibüs, 58 723 otobüs, 149 393 kamyon , 223 742 kamyonet , 15.931 jeep ve 45.402 motosiklet kayıtlı idi. YaÅŸanan 96.206 trafik kazasında ölenlerin % 56.2’si yaya olmak üzere toplam 167 kiÅŸi öldü, 6536 kiÅŸi yaralandı.
2003: Taksim-KabataÅŸ hattında finüküler çalışmaları baÅŸladı.
2004: Marmaray Projesi başladı.
2006: 7 Tepeye 7 Tünel projesi baÅŸladı. Taksim-KabataÅŸ finüküler hattı hizmete açıldı.
2008: 7 Tepeye 7 Tünel projesi kapsamında tüneller hizmete açılmaya baÅŸladı. Taksim-ÅžiÅŸhane metro hattı bitirildi.
2009: Avcılar-SöÄŸütlüçeÅŸme metrobüs hattı açıldı. BaÅŸbakan helikopter ile 3. Köprü’nün güzergâhını inceledi.
Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçlarına göre Ä°stanbul nüfusu 12.915.158 olsa da
meslek odaları bu rakamın gerçeÄŸi göstermediÄŸini, Ä°stanbul’un nüfusunun çok daha fazla olduÄŸunu savunuyor.
Aynı yıl Ä°stanbul’da 1.779.377 otomobil, 62.343 minibüs, 52.483 otobüs, 505.982 kamyonet, 129.729 kamyon, 162.680 motosiklet, 6.305 özel amaçlı taşıt ve 26.622 traktör olmak üzere 2.725.521 motorlu taşıt vardı.
2010: Ä°BB Åžehir Planlama MüdürlüÄŸü’nün 2000 yılında yapığı 2010 Ä°stanbul nüfusu tahminlerine göre Ä°stanbul’un nüfusu 15.400.000 idi.
Büyük ölçüde, Kevser ÜstündaÄŸ'ın Ä°stanbul Dergisi 2000 yılı Ekim sayısı için hazırladığı kronolojiden yararlanılmıştır.
mimarizm.com
YORUMLAR